Hücre Konu Anlatımı
Hücre, canlının yapı ve görev bakımından tüm özelliklerini taşıyan en küçük yapı birimidir. Hücreler canlıdır. Kendi başına yaşam özelliği gösterir. Canlıda meydana gelen yaşamsal olaylar (Solunum, boşaltım, büyüme) hücrelerle gerçekleşir. Hücreler çıplak gözle görülemez, mikroskop denilen araçlarla gözlenebilir.
Hücre üç temel kısımdan meydana gelir. Bunlar hücre zarı, çekirdek ve sitoplazmadır.
Hücre zarı: Hücreyi dış ortamdan ayırarak ona şekil ve dayanıklılık verir. Hücre zarı canlı, esnek, seçici geçirgendir. Yani gerekli olan maddelerin hücre içine girmesine, zararlı olan maddelerin hücreden uzaklaştırılmasına izin verir.
Çekirdek: Hücrenin ortasında yer alan yönetici kısımdır. Hücrenin yaşamsal faaliyetleri buradan yönetilir. İçinde canlıların göz rengi, boy uzunluğu, yaprak genişliği, tüy rengi gibi kalıtsal özellikleri taşıyan yapılar bulunur. Bakterilerde çekirdek bulunmaz. Bakterilerde kalıtım maddesi sitoplazma içinde dağınık olarak bulunur.
Sitoplazma: Çekirdek ile hücre zarı arasını dolduran, yumurta akı kıvamında, yarı akışkan, içinde hücrede görev alan çeşitli organellerin bulunduğu yapıdır. Sitoplazmanın büyük bir kısmı sudan oluşur. Sitoplazmada solunum, boşaltım, sindirim gibi yaşamsal olaylar gerçekleşir. Sitoplazmada yaşamsal olayların gerçekleştiği organel adı verilen yapılar vardır. Bu organeller; ribozom, sentriyoller, kloroplast, mitokondri, Golgi cisimciği, endoplazmik retikulum, lizozom ve kofuldur.
Hücre duvarı: Bitki hücrelerinde bulunur. Hücre zarını çevreleyen dayanıklı, sağlam ve cansız yapıdır. Hücreyi dış etkilere karşı korur.
a.Endoplazmik Retikulum:
Hücrenin içini ağ gibi saran kanal sistemidir. Hücre içine maddelerin taşınmasını sağlar. Bir ülkedeki karayollarına benzer.
b.Golgi Cisimciği:
Salgı maddelerinin üretilmesini, paketlenmesi ve salgılanmasını sağlar. Salgı üreten hücrelerde normalden fazla bulunur. Tükürük bezi, ter bezi, süt bezi, deri, çiçek golgi cisimciğinin fazla olduğu yerlerdir.
c.Mitokondri:
Besin ve oksijeni yakarak hücre için gerekli enerjiyi üretir. Hücrenin enerji santralleridir. Enerji tüketiminin fazla olduğu yerlerde mitokondri sayısı da fazladır. Sinir, kas, karaciğer hücrelerinde fazlaca bulunur.
d.Lizozom
Hücre içindeki maddelerin sindirilmesini sağlar. Büyük yapılı besinleri küçük parçalara ayırır.
e.Ribozom
Virüsler hariç bütün hücrelerde bulunur. En küçük organeldir. Proteinlerin üretimini sağlar. Protein üretiminin fazla olduğu yerlerde ribozom sayısı fazladır. Genç hücrelerde, karaciğer ve salgı bezlerinde fazla bulunur.
f.Sentrozom
Sadece hayvan hücrelerinde çiftler halinde bulunur. Hücre bölünmesinde görevlidir.
g.Koful
Hücrede depo görevini görür. Besin maddeleri, artık maddeler ya da atık maddeler bulunabilir. Hayvan hücresinde küçük, bitki hücresinde büyük yapılıdır.
h.Plastit
Kloroplast, kromoplast ve lökoplast olmak üzere üç çeşidi vardır ve bitki hücrelerinde bulunur.
- Kloroplast
Fotosentez yaparak besin ve oksijen üretir. Besin ve oksijeni de diğer canlılar kullanır. Yalnızca bitkinin yeşil olan yerlerinde bulunur. İçerisinde çok sayıda klorofil vardır.
- Kromoplast
Bitkilere sarı, turuncu ve kırmızı renkleri verir ve kök, çiçek, meyve ve tohum gibi yapılarda bulunur.
- Lökoplast
Rengi yoktur. Bitkilerin ışık görmeyen kök, yumru ve tohum gibi kısımlarında bulunur ve nişasta, yağ ve protein depolar.
Bitki ve Hayvan Hücresi Arasındaki Farklılıklar
- Bitki hücresi köşelidir, hayvan hücresi yuvarlaktır.
2. Bitki hücresinde kloroplast vardır, hayvan hücresinde yoktur.
3. Bitki hücresinde hücre duvarı vardır, hayvan hücresinde yoktur.
4. Bitki hücresinde koful büyük ve az sayıdadır, hayvan hücresinde küçük ve fazladır.
5. Hayvan hücresinde sentrozom vardır, bitki hücresinde yoktur.
Hücre Bilgisinin Tarihsel Gelişimi
- Hücreyi ilk keşfeden kişi Robert Hooke(Rabırt Huk)tur. Şişe mantarını incelerken küçük odaların olduğunu gördü. Buna içi boş oda anlamına gelen HÜCRE adını verdi.
- Anton Van Leeuwenhock (Lövenhuk) mikroskopla havuz suyunu incelerken hareket eden küçük canlıları gördü.
- Brawn bitki hücresinin çekirdeğini buldu.
- Purkinje, Schwann ve Mohl hücre içindeki canlı yapıya sitoplazma adını verdiler.
- Rudolf Virchow (Rudolf virşov) hücre teorisine son şeklini vermiştir.
Hücre teorisi nedir?
- Bütün canlılar bir ya da birden fazla hücreden oluşur.
2. Hücre canlının en küçük yapı birimidir.
3. Hücreler bölünerek çoğalır.
Hücre çekirdeği bulunan canlılara (Gelişmiş hücreler) ökaryot hücre denir. Bitki, insan, hayvan, mantar, amip, öglena paramesyum bu çeşittir.
Hücre çekirdeği bulunmayan canlılara (İlkel hücreler) prokaryot hücre denir. Bakteriler prokaryottur. Bakterilerde mitokondri, endoplazmik retikulum, golgi cisimciği, kloroplast organelleri yoktur.
Hücreden Organizmaya
Çok hücreli canlılarda hücreler bir arada bulunur. Aynı yapı ve görevde bulunan hücreler dokuyu oluşturur. Dokuların yapı ve görevi aynı değildir. Bitkisel ve hayvansal dokular da birbirinden farklıdır. Dokular bir araya gelerek organları, organlar bir araya gelerek sistemleri, sistemler de organizma(canlı) oluşturur.
Hücreden organizmaya basitten karmaşığa doğru sıralanışı
Hücre —-> Doku—-> Organ——-> Sistem——-> Organizma
