Eski Türk Tarihi Konu Anlatımı ile Eski Türklerin tarihini, imparatorluklarını ve önemli dönemlerini daha iyi anlayın. Türk tarihi ve Orta Asya tarihine giriş.
Eski Türk Tarihi
Türk Adının Anlamı: Doğan, türeyen, çoğalan, miğfer, erdemli, nizam sahibi gibi anlamlara gelir.
Sibirya
Türklerin ilk yurtları => Hazar Denizi<= ORTA ASYA => Çin Ana Yurdu Orta Asya’dır.
Himalayalar
Kültür Merkezleri;
Anav Kültürü: Batı Türkistan bölgesidir. Çanak-çömlekler vardır.
Afanesyova Kültürü: Avcı ve savaşçı bir kültürdür. Koyun ve at beslemişlerdir.
Andronova Kültürü: Orta Asya kültürleri arasında alanı en geniş olandır.
Karasuk Kültürü: Hayvancılık, çiftçilik ve madencilik yapmışlardır.
Tagar Kültür: Hançer, ok ucu iğne, bilezik, küpe gibi eşyalar bulunmuştur.
Türk Göçlerinin nedenleri:
- Kuraklık-iklim (ekonomi)
- Boylar arasında mücadele (siyasi) * Türklerin atı evcilleştirmesi ve
- Nüfus artışı (ekonomi) göçebe yaşamları Türk göçlerini
- Dış baskılar (siyasi) daha da kolaylaştırmıştır…
- Salgın hastalıklar (ekonomi)
- Yeni yurt bulma düşüncesi (siyasi)
Göçlerin sonuçları:
- Kavimler göçü başladı
- Avrupa’da Türk devletleri kuruldu
- Türk kültürü yayıldı
- Türk tarihini incelemek zorlaştı
- Bazı Türk boyları asimile oldu
- Kültürel etkileşim yaşandı
İSLAMİYET ÖNCESİ KURULAN TÜRK DEVLETLERİ
İskitler:
- Atı evcilleştirdiler. Göçebedirler.
- Altın, gümüş ve madeni işlediler.
- Alper Tunga- Şu Destanı.
- İlk kadın hükümdar Tomris.
- Ahiret inançları vardır.
Asya Hunları:
- İlk hükümdarı Teoman’dır. Türk siyasi birliği ilk kez sağlanmıştır.
- Onluk sistemi kuran ve Türkleri bir bayrak altında toplayan Metehan, en güçlü dönemidir.
- Çinliler, Çin Seddini Türklerden korumak için yapmışlardır.
- Oğuz Kağan Destanı Asya Hunlarına aittir.
- Metehan’ın ölümü ile Kavimler Göçü başlamıştır.
* Esik Kurganındaki Altın Elbiseli Adam ve Pazırık Kurganındaki Dünyanın en eski halısı Hunlara aittir.
Kavimler Göçü: Çin İstilasından kaçan Hunların Balamir komutasında Karadeniz’den Avrupa’ya geçmesi
- İlk çağ kapandı, ortaçağ başladı.
- Roma ikiye ayrıldı, Batı Roma yıkıldı.
- Avrupa’da feodalite (derebeylik) rejimi ortaya çıktı.
- Günümüz Avrupa’sı oluştu. Hristiyanlık yayıldı.
- Skolastik düşünce ve kilise güç kazandı.
Avrupa Hun Devleti:
- Balamir kurdu. Etzelburg başkent oldu. Avrupa’da kurulan ilk Türk devletidir.
- En parlak dönemi Atilla ve Doğu Roma üzerine sefere çıkarak Bizans’ı yendiler ve İmzalanan Margus-Anatolius Antlaşmaları ile Bizans’ı vergiye bağladılar.
- Batı Roma, Papa III. Leo’nun ricası üzerine alınmadı.
- Almanların Nibelungen Destanının oluşmasında etkilidirler.
Avarlar:
- İlk kez İstanbul’u kuşattılar.
- Hem Asya hem Avrupa’da devlet kurdular. Avrupa Avarları Hristiyanlığı kabul eden ilk Türklerdir.
I. Göktürk Devleti:
- Bumin Kağan kurdu. En parlak dönemleri Mukan Kağan’dır.
- İkili teşkilat uygulandı. [Doğu-Batı]
- Federal bir yapı. Türk adı ilk kez kullanıldı.
- Ergenekon destanı.
- İstemi Yabgu Sasanilerle anlaşarak Akhunlara son verdi, Bizans’la anlaşarak Sasanilere saldırdı. Buradaki ittifaklarda İpek Yolu’nun çıkarı önemlidir ve Bizans ile yapılan ilk antlaşmadır.
- Göktürk [Kutluk] Devleti:
· Kurtuluş Savaşına benzeyen bağımsızlık için Kürşat Ayaklanması sonucu Kutluk Kağan kurdu.
· Yazıyı ilk kez kullandılar. Türk alfabesi 38 harfli Göktürk alfabesini kullandılar.
· Tarımı geliştirmek için TÖTÜ kanalını açtılar.
· Madeni parayı ilk kez kullandılar. Orta Asya’da sınırları en geniş olan devlettir.
· Bilge Kağan, Kültekin, Vezir Tonyukuk aına Orhun Anıtları yapılmıştır.
· 12 hayvanlı Türk takvimi.
Uygurlar:
- Yerleşik hayat. [ ilk şehir ordu balık], böylece mimari gelişti. Başkenti Karabalgasundur.
- Tapınak, Saray, Orta oyunu, Minyatür gelişti veTarım yaparak Mesken vergisi aldılar.
- Fresko adı verilen duvar resimleri
- Hukuk kuralları yazılı hale getirildi, Yaratılış ve Göç Destanı Uygurlara aittir.
- İlk kez kâğıt ve matbaa kullandılar. Hükümdarlarına İdikut unvanı verdiler.
- Uygur alfabesi 14-18 harfli. Günümüzde Çin’in Sincan Uygur Özerk bölgesinde yaşamaktalar.
- Karabalgasun yazıtı (hoşgörü). Moğolların Türkleşmesinde etkili oldular.
- Mani dininin etkisi ile et ve savaş yasak (savaşçılık özelliklerini kaybettiler.)
- 840’ta Kırgızlar tarafından yıkıldılar.
DİĞER TÜRK DEVLETLERİ
Bulgarlar:
- Tuna ve İdil diye ikiye ayrıldı. Tuna Bulgarları Hristiyan; İtil (Volga) Bulgarları Müslüman oldular.
- Hükümdarları Çar unvanı kullandı.
- İstanbul’u kuşattılar.
Hazarlar:
- Museviliği benimseyen ilk Türk devletidir.
- Paralı asker [ ilk ve tek]
- Müslümanlarla savaşan ilk Türk devleti (Hz. Osman döneminde Belencer Savaşı)
- İslamiyet’in Kafkasya’ya yayılmasını engellediler.
- Hazar Denizi’nin isminde etkili oldular.
Türgişler:
- Sulu Kağan Döneminde Emeviler’in Orta Asya’ya girmelerine engel olmuştur.
- Baga Tarkan adına para bastıran ilk Türk hükümdarıdır.
Peçenekler:
- Bizans’ta paralı asker oldular. Malazgirt Savaşında Türklerin tarafına geçtiler.
- Bağımsız devlet kuramadılar. Slavlara karşı Bizans ile ittifak kurdular.
Kıpçaklar (Kumanlar):
- Karadeniz’in kuzeyi ve Macaristan’da yaşadılar. Moğolların Türkleşmesinde etkili oldular.
- Oğuzlarla mücadeleleri ‘Dede Korkut Hikayeleri’ ne konu oldular.
- Ruslarla mücadeleleri ‘İgor Destanı’na konu olmuştur. Rusların Karadeniz’e inmesine engel oldular.
Oğuzlar (Uzlar):
- Türk tarihinde en etkili ve kalabalık boydur.
- Büyük Selçuklu, Anadolu Selçuklu ve Osmanlıyı kurdular.
Karluklar:
- Talas Savaşı’nda Abbasilere yardım ettiler.
- İlk Müslüman olan Türk kavmi.
Macarlar:
- Hristiyanlığı kabul ettiler ve asimile oldular.
- İlk Türkoloji Enstitüsünü kurdular. [Budapeşte]
- Balkanların Germenleşmesini ve Slav kavimlerin birleşmesini engellediler.
Kırgızlar:
- Ötüken Bölgesinde kurulan son Türk devletidir. Manas Destanı Kırgızlara aittir.
- Cengizhan’ın hakimiyetini kabul eden ilk Türk devletidir.
İLK TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK
DEVLET YÖNETİMİ:
- Kut anlayışı, veraset (ülke hanedanın ortak malı)
- İkili teşkilat (doğu-Batı) ve boylar federasyonu şeklinde örgütlenmişlerdi.
- Hükümdara “Hakan, han, kağan, ilteber, idikut, şanyü, tanhu” eşine “Hatun “ kardeşine “yabgu” çocuklarına “Tigin” denirdi. Hatun, elçi kabul edebilir, kurultaya katılabilirdi.
- Hükümdarın sembolleri: Otağ, taht, sancak, sorguş (katuz), davul (nevbet), kılıç, tuğ
- Kurultay (toy): Devlet işleri görüşülürdü. Son söz hakana ait. [Danışma Meclisi]
- Sonbaharda verilen ziyafetlere ‘şölen’ denirdi.
- Şad: Boylara gönderilen yönetici.
- Ayguci: Başbakan, Vezir / Buyruk: Bakan / Tarkan: Askeri yönetici / Ayuki: hükümet / Tudun: Vergi memuru (vali) / Tuygun: üyelerine verilen isim
Hukuk:
- Yazısız hukuk kuralları, töre, hakan da uyardı. İlk yazılı hukuki belgeler Uygurlara ait
- Göçebe yaşamdan dolayı hapis cezaları 10 günü geçmez.
Sosyal Hayat:
- Sınıf ayrımı yok. Eşitlik esas, Mülkiyet anlayışı yok, Ataerkil ön planda
- Aile (Oguş) => Obalar => Oymaklar => Boy (Uruglar birliği) => Budun (Millet) => İl (Devlet)
Ekonomik Hayat:
- Temeli hayvancılık. Tarım => Uygurlar
- İpek ve kürk yolları önemli.
- Demircilik ve dokuma gelişmiş. Dünyanın ilk halısı (pazırık)
- Yarmak: Madeni paralar
- Komdu: İpek ve bez parçalar
Dini Hayat:
- Gök Tanrı inancı olup tek Tanrıya inanıyorlardı.
- Şamanizm (büyücülük ve gizli güçler). Şamanizm’de Baksı denilen din adamları vardı.
- Tabiat kuvvetlerine inanılır. Atalar kültü (ölmüş ataların ruhuna inandılar)
- Mezar: kurgan / Tomu; Cehennem / Uçmak: Cennet / Yuğ: Cenaze Töreni
- Ölüler eşyalarıyla gömülürdü (ahret inancı)
- Öldürdüğü düşmanı simgeleyen mezar taşına “Balbal” denirdi.
Ordu:
- Asker–millet. Eli silah tutan herkes asker sayılırdı.
Turan (Hilal) taktiği uygulanmıştır. Süvari birliklerden oluşmaktadır
