Dünyanın Şekli ve Hareketleri Konu Anlatımı ile Dünya’nın fiziksel özelliklerini ve hareketlerini daha iyi anlayın. Coğrafya, astronomi ve jeodezi.
Dünyanın Şekli ve Hareketleri
DÜNYANIN ŞEKLİ
Dünyanın kutuplardan basık ekvatordan şişkin şekline Geoit denir. Bunun sonucu olarak;
- Ekvator çevresi kutuplar çevresinden büyüktür
- Yerçekimi kutuplarda fazla ekvatorda azdır.
DÜNYANIN ŞEKLİNİN SONUÇLARI
- Gece gündüz oluşur.
- Güneş ışınlarının geliş açısı ekvatordan kutba gittikçe küçülür. Böylece sıcaklık, denizlerin tuzluğu azalır. Daimi kar sınırı, tarım ve yerleşme sınırı ekvatordan kutba gittikçe alçalır.
- Paralellerin boyları kutba gittikçe azalır.
- Meridyenler arasındaki mesafe kutba gittikçe daralır.
- Harita çiziminde hatalar oluşur.
- Çizgisel hız (Dünyanın dönüş hızı) Ekvatordan kutba gittikçe azalır.
- Alacakaranlık süresi (tan ve gurub vakti) kutba gittikçe artar.
DÜNYANIN HAREKETLERİ
- Dünyanın günlük hareketi (eksen hareketi)
- Dünya kendi etrafındaki bir turunu batıdan doğuya doğru 24 saatte Buna bir gün denir.
- Gece gündüz birbirini takip
- Güneşin geliş açısı ve gölge boyu gün içinde değişir.
- Günlük sıcaklık farkları oluşur. Bunun sonucunda;
- Meltem Rüzgarları
- Mekanik (Fiziksel) Çözülme
- Yerel saat farkları oluşur.
- Dinamik Basınçlar meydana
- Okyanus akıntıları ve rüzgârların yönlerinde savrulmalar Bu savrulmalar kuzeyde saat yönünde, güneyde saatin tersi yönündedir.
- Yönler oluşur.
NOT: Gün boyu, gün içinde gibi ifadeler günlük hareketin sonucudur.
B. Dünyanın Yıllık Hareketi
Dünyanın yıllık hareketinin 2 türlü sonucu vardır.
- Yörüngesinin elips olmasından kaynaklanan sonuçlar
- Ekseninin eğik olmasından kaynaklanan sonuçlar
1. Yörüngesinin elips olmasından kaynaklanan sonuçlar
*** Dünyanın yörüngesi elips olduğu için dünya güneşe bazen yaklaşır, bazen güneşten uzaklaşır.
*** Güneşe en yakın olduğu tarih 3 Ocak (Günberi), Güneşten en uzak olduğu tarih 4 Temmuzdur (Günöte).
*** Güneşe yakın olduğu zaman güneşin çekim gücü arttığı için dünyanın yörüngedeki hızı da artar. Bu sebeple Şubat ayı 28 gün sürer. 4 Yılda bir 29 çeker. Buna “Artık yıl” denir.
*** Güneşten uzak olduğu zaman güneşin çekim gücü azaldığı için güneş etrafında daha yavaş döner. Bu yüzden eylül ekinoksu 2 gün gecikerek 23 Eylülde gerçekleşir.
Yörünge: Dünyanın güneş çevresinde dönerken izlediği yola denir.
Eksen: Kutuplardan geçtiği varsayılan hayali şiş
Ekliptik: Yörünge düzlemi
Dönence: Güneş ışınlarının en son dik açıyla gelebildiği yer. 23 27’ Kuzey enlemine Yengeç Dönencesi, 23 27’ Güney enlemine Oğlak dönencesi denir.
Aydınlanma çizgisi: Gece ile gündüzü ayıran sınır.
Kutup dairesi: 66 33’ enlemi
Kutup noktası: 90 enlemi
** Dünyanın eksen Eğikliğinden Kaynaklanan Sonuçlar;
- Dünyanın ekseni 23 27 eğiktir.
- Güneş ışınlarının geliş açısı yıl boyunca değişir.
- Böylece mevsimler oluşur.
- Gece gündüz süreleri yıl boyunca değişir.
- Aydınlanma çizgisi sürekli yer değiştirir.
- Farklı yarımkürelerde farklı mevsim yaşanır. (Kuzey yaz yaşarken güneyde kış yaşanır.)
- Güneşin doğuş batış saatleri ve yerleri yıl boyu değişir.
- Dönenceler ve kutup daireleri oluşur.
- —Matematik iklim kuşakları oluşur. (Sıcak kuşak, Ilıman Kuşak, Soğuk kuşak)
- Muson Rüzgârları oluşur.
- Kutuplarda 6 ay gece 6 ay gündüz yaşanır.
- Güneş ışınları dönenceler üzerine bir kez, dönenceler arasına iki kez dik gelirken dönenceler dışına dik açıyla
NOT: Yıl içinde, yıl boyu, yıllık, mevsim gibi ifadeler dünyanın yıllık hareketin sonucudur.
21 HAZİRAN
—Güneş ışınları KYK’ ye Yengeç Dönencesi ne dik açı ile gelir.
—Kuzey YK ‘de yaz Güney YK’de kış başlar
—Kuzey YK’de en uzun gündüz Güney YK’de en kısa gündüz yaşanır
—Kuzey kutbu 6 ay gündüz, Güney kutbu 6 ay gece yaşar.
—Kuzeye gidildikçe gündüz süresi, güneye gidildikçe gece süresi artar.
—Aydınlanma çizgisi kutup dairelerine teğet geçer.
*** Haziranda kuzey kutbu, Aralıkta Güney kutbu 6 ay gündüz yaşar. Bu tarihlerde buralardan uzaklaştıkça gündüzler kısalır. Örn: Haziranda Norveç’te 20, Ukrayna’da 17, Türkiye’de 14, Mısır’da 13, Brezilya’da 12 saat gündüz yaşanır.
21 ARALIK
- Güneş ışınları GYK’ ye OĞLAK Dönencesi ne dik açı ile
—Güney YK ‘de yaz Kuzey YK’de kış başlar
—Güney YK’ de en uzun gündüz Kuzey YK’de en kısa gündüz yaşanır
- Güney kutbu 6 ay gündüz, Kuzey kutbu 6 ay gece yaşar.
—Güneye gidildikçe gündüz süresi, kuzeye gidildikçe gece süresi artar.
—Aydınlanma çizgisi kutup dairelerine teğet geçer.
21 MART ve 23 EYLÜL
—Işınlar Ekvatora dik açıyla gelir. Ekvatorda öğle vakti cisimlerin gölgesi oluşmaz.
—Güneş her iki kutup noktasından da görünür. Ancak birinde doğmakta öbüründe batmaktadır.
—Dünyanın her yerinde gece – gündüz eşittir. Buna Ekinoks denir.
—Her iki yarımkürede bahar başlar. Ancak birinde ilkbahar başlarken öbüründe sonbahar başlar. Örneğin 21 Martta kuzey yarımkürede ilkbahar başlarken, Güney yarımkürede sonbahar başlar.
—Aydınlanma çizgisi kutup noktalarından geçer.
