Fiilimsi Konu Anlatımı, Fiilimsi konusu hakkında detaylı ve açıklayıcı konu anlatımı. Dilbilgisi bilginizi geliştirin!
Fiilimsiler (Fiilimsi Nedir?) Fiilimsi Çeşitleri
Bu yazımızda “Fiilimsi konu anlatımı” şeklinde eylemsilerin önemli noktalarını ve inceliklerini öğreneceksiniz.
Fiilimsi Nedir?
Fiilden (eylemden) türeyen ancak tam olarak eylem bildirmeyen, fiillerin aldıkları zaman kip ve kişi eklerini alamayan yalnızca “-ma, -me” gibi olumsuzluk eklerini alabilen sözcüklere “fiilimsi ya da eylemsi” denir. Fiilimsi adı üzerine düşünüldüğünde de fiile benzeyen ancak tam olarak fiil olmayan manası çıkmaktadır.
* “Gelir” sözcüğü bir fiildir. Ancak “gelmeden, seven, çalışarak…” gibi sözcükler her ne kadar fiile benzese de aslında tam olarak fiil değildir. Bu sözcükler fiilimsi olarak adlandırılır.
Fiilimsilerin Özellikleri:
→ Fiilimsi ekleri eylemi fiil ile isim arasında bırakır.
→ Bazı fiilimsiler ek fiil alarak yüklem olabilmektedir.
→ Fiilimsiler cümle içerisinde isim, sıfat, zarf gibi görevlerde kullanılabilir.
→ Eylemsiler, fiilden isim yapan yapım eki aldıkları için türemiş sözcüktür.
Fiilimsi Örnekleri
- Sınıfını çalışarak geçti. (Zarf fiil)
- Buğday ekmek bu sene çiftçiye kazandıracak. (İsim fiil)
- Tükenmiş sevdanın izlerini taşıyor bu yürek. (Sıfat fiil)
Fiilimsi Konu Anlatımı
Fiilimsiler üç başlıkta incelenir:
Fiilimsi Türleri
- İsim Fiil
- Sıfat Fiil
- Zarf Fiil
- İsim Fiil (Ad Eylem) (İsim Fiil Ekleri)
Fiillere getirilen “-mA, -Iş, -mAk” ekleriyle türetilen, bir eylemin, oluşun, kılışın adı olan sözcüklerdir. İsim fiiller bir eylemin ismi olur. Örneğin “koşmak” sözcüğü ele alındığında yapılan bir eylem, isim fiil ekiyle eylemin adı olmuş durumdadır.
İsim fiil ekleri şunlardır:
-me, -ma
-ış, -iş, -uş, -üş
-mek, -mak (Bu ek her halükârda isim fiil ekidir)
İsim fiil eklerini “ma(y)ışmak“ şeklinde kodlayabiliriz. Bu kodlamayla isim fiil eklerini aklınızda kolayca tutabilirsiniz.
İsim Fiil Örnekleri
- Erhan’ın anlatışını arkadaşları beğendi.
- Kitap okumak için odasına gitti.
- Suçsuz olduğunu kanıtlamaya çalışıyorum.
- Arının hiç yorulmadan çalışması bizi şaşırtıyor.
- Denizi seyretmek ona farklı bir huzur veriyor.
- Bakışlarından saklanarak evden çıktım.
Dikkat! İsim fiil ekini almış bazı fiilimsiler kalıplaşarak isim haline gelmiştir. Bu tür isimleri isim fiillerle karıştırılmamalıdır.
- Bakkaldan dört ekmek aldım.
Yukarıdaki örneklerden “ekmek” bir gıdanın ismi olduğundan isim fiil değildir.
İsim fiil ekiyle kalıplaşarak isim haline gelmiş diğer sözcükler şunlardır:
- Dondurma
- Yaprak sarmasını
- Kazmayı taşa vurdum.
- Kavurma, asma, yazma, dolma, yağış, yemek….
Taktik! Kalıplaşmış isimler “-me,-ma” olumsuzluk ekini alamazken isim fiiller olumsuzluk eklerini alabilir.
- En sevdiği yemek olan sarmayı bile yemedi. (sarmama X)
- Bardağı gazeteyle sarmamayı öğrenemedi. (sarmama ✓)
- Sıfat Fiil (Ortaç) (Sıfat Fiil Ekleri)
Fiil köklerine gelen eklerle fiilleri türeten, cümle içinde sıfat göreviyle kullanılan sözcüklerdir.
Yukarıda da belirttiğimiz gibi sıfat fiil eklerini alan sözcükler sıfat olur ve çeşit bakımından da niteleme sıfatı olarak kabul görürler.
Sıfat fiiller “-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş” eklerinin fiillere getirilmesiyle yapılır. Sıfat fiil eklerinin akılda kolayca kalabilmesi için şu şekilde kodlayabiliriz: “Anası mezar dikecekmiş”
Sıfat Fiil Örnekleri
- Unutulmayan günler hafızamızda yer alır.
- Eli öpülesi adamdır.
- Çalışanlar emeklerinin karşılığını bir gün alır.
- Anlaşılmaz hareketler yapıp duruyordur.
- Benzer hatalar yüzünden ilerleme kaydedemiyoruz.
- Bu golü atamaması inanılır gibi değildi.
- Tanıdık komşular hep yardımcı olur bize.
- Gelecek güzel günler bizi bekliyor.
- Yapılacak işler bizi bekliyor.
- Tükenmiş sevdalardır bizi yıpratan.
- Geçmiş günlerimizi özlemle arıyorum.
⇒ “-en, -an” her zaman sıfat fiildir.
Dikkat! Bazı sıfat fiiller kalıplaşarak isimleşmiştir.
- Dolmuşla Kadıköy’e geçtik.
- Pazardan 2 kg yemiş aldık.
- İçeceklerimizi bagaja yerleştirdik.
- Giyecek
- Yiyecek
- Silecek
- Çekecek
- Oturacak
- Yakacak
Dikkat! Sıfat fiil eklerini alan sözcükler ile zaman ekini almış fiiller birbirleriyle karıştırılmamalıdır.
- Yaşlanmış sandalla denize açıldı. (Sıfat fiil)
- Görmeyeli Ali Amca bayağı yaşlanmış.(Fiil)
Dikkat! Sıfat fiiller edatlarla kalıplaşmış bir şekilde de kullanılabilmektedir.
- Dövecek gibi bakıyordu.
- Ölecek kadar çok seviyordu.
Dikkat! Sıfat fiiller yardımcı fiillerle birlikte de kullanılabilir.
- Durduk yere bu olayı soracak oldu.
- Zarf Fiil (Bağ fiil, Ulaçlar) (Zarf Fiil Ekleri)
Fiil kök ve gövdelerine getirilen “-ken, -alı, -madan, -ince, -ip, -arak, -dıkça, -e….-e, -r…..-maz, -casına, -meksizin, -dığında, -esiye” gibi eklerle türetilip zarf görevinde kullanılan sözcüklere zarf fiil denir. İsim ve sıfat fiilleriyle kıyaslandığından ek sayısının fazla olduğu görülür.
Zarf fiil ekleri şunlardır:
- -ıp, ip
- -arak, -erek
- -ınca, -ince
- -asiye, -esiye
- -dıkça, dikçe
- -madan, -meden
- -alı, -eli
- -dığında, -duğunda
- -ken
- -maz, -mez
- -meksizin
Zarf Fiil Örnekleri
- Çabalayarak bugünlere geldi.
- Gülümseyince içimde bir heyecan oluşuyordu.
- Canım sıkıldıkça sahile yürüyüşe giderim.
- Durmaksızın koşuyordu.
- Uçak iner inmez karşılamaya gittik.
- Kardeşiyle oynarken dövercesine yüzüne vuruyordu.
- Çalışıp sınava gitti.
- Bu sınıfa geleli üç gün oldu.
- İşin hakkını vermeden yükselemezsiniz.
- İnşaatta çalışırken keşfedilmişti.
- Gerektiğinde tüm mahalle yanınızda olacak.
- Ölesiye peşinden gidiyordu.
* Zarf fiiller, durum ve zaman bildirenler olarak iki grupta incelenebilir.
Dikkat! “-ken” zarf fiil eki isimlere eklendiğinde zarf fiil olmaz yalnızca zarf olur.
- 10 yaşındayken İzmir’de oturuyorduk.
Dikkat! Zarf fiilleri bulmak için yükleme “nasıl” ve “ne zaman” soruları sorulabilir.
Fiilimsi Örnekleri
- Annesinin söylediği sözler aklından çıkmıyordu. (-dik: S.F.)
- Buralara gelirken tedirgin olmasını anlamıyorum. (-ken: Z.F. / -ma: İ.F.)
- Bu sözlerden sonra konuşmadan çıkıp gitti. (-madan: Z.F.)
- Hayallerine kavuşmak için ölesiye çalışıyordu. (-mak: İ.F. / -esiye: Z.F.)
- Birlikte fotoğraf çekmeyi çok istiyordu. (-me: İ.F.)
- Yemek yerken konuşmayı alışkanlık haline getirmişti. (-ken: Z.F. / -ma: İ.F. [Yemek kalıplaşmış bir isimdir])
- Hangi doktoru göreceğini danışmaya (-ecek: S.F. [Danışma kalıplaşmış bir isimdir])
- Bu konuda bana danışmana gerek yok. (-ma: İ.F.)
- Yaşamın ne olduğunu size sormak (-duk: S.F. / -mak: İ.F.)
- Hayatta olanlara hizmet edileceğini söyledi. (-an: S.F. / -ecek: S.F.)
- Yolda duyduklarını herkese anlatan kişiden uzak dur. (-duk: S.F. / -an: S.F.)
- Bir makama gelmeden önce kendisini tanıyamamıştık. (-madan: Z.F.)
- Doğru ve yanlışı ayırt edemeyen, herkesi memnun etmeye çalışan (-en: S.F. / -me: İ.F. / -an: S.F.)
- Misafir ağırlayan ve yorulmaz bir adamdı. (-an: S.F. / -maz: S.F.)
