Yerin Şekillenmesi Konu Anlatımı: Coğrafyanın temel konularından biri olan yerin oluşumu ve şekillenmesi süreçlerini ayrıntılı bir şekilde inceleyin.
Yerin Şekillenmesi
YERİN YAPISI : Yer Kabuğu , Manto ve Çekirdekten oluşur.
Yer Kabuğu : Üzerinde yaşadığımız katmandır. Tamamen katılaşmış durumdadır. Sial ve Sima olarak ikiye ayrılmıştır.
- Sial : Katman taş yapıdadır. Volkanlar sonucu oluşur. Karalarda kalın denizlerde ise incedir.
- Sima : Sial katmanının altında yer alır. Kalınlığı azdır.
Manto : Yer yapısının en büyük bölümüdür.Alt ve Üst Manto diye ikiye ayrılır.Alt ve Üst Manto arasında yoğunluk farkı vardır.Üst Manto yoğunlaşıp yukarı doğru gelerek volkanları oluşturur.
Çekirdek : Yoğunluğun en fazla olduğu katmandır. Dünya’nın en iç bölümü. İç Çekirdek ve Dış Çekirdek olarak ikiye ayrılır. İç Çekirdek ( Kristal ) Dış Çekirdek ( Sıvı Halde )
KUVVETLER
İÇ KUVVETLER
- Orojenez
- Epirojenez
- Depremler
- Volkanizma
DIŞ KUVVETLER
- Akarsu
- Rüzgar
- Dalga
- Buzul
JEOLOJİK DEVİRLER :
1.JEOLOJİK DEVİR ( PALEOZOİK)
- Zonguldak ve çevresinde Taş Kömürü yatakları oluşmuştur.
- Hersinyen ve Kalodoniyen kıvrımları oluştu.
- İlk kara bitkileri ve hayvanları oluştu.
- Türkiye’deki masif araziler oluştu.
2.JEOLOJİK ZAMAN (MEZOZİK) :
- Alp Himalaya ya hazırlık dönemi
- Tortullaşma dönemi ya da Peneplenleşme dönemi denir
- Dev bitkiler bu dönemde görülür (350m)
- Dinozorlar bu dönemde yaşamışlardır.
- Pangea kıtası parçalanır.
3.JEOLOJİK DÖNEM (NEOZOİK- TERSİYER) :
- Türkiye ana hatlarıyla bu dönemde oluşmuştur.
- Türkiye’deki kıvrım,kırık ve volkanik dağlar oluşmuştur.
- Bor,Linyit,Tuz,Petrol,Doğalgaz yatakları oluşmuştur.
- Anadolu’da büyük fay kuşakları (BAF-DAF-KAF) oluşmuştur.
- Kıtalar yavaş yavaş bugün ki görünümünü almaya başladı.
4.JEOLOJİK ZAMAN ( KUARTERNER )
- İstanbul ve Çanakkale Boğazları meydana gelmiştir.
- Egeid karası çöküp Ege Denizi oluşmuştur.
- Kıbrıs Adası Anadolu’dan ayrılmıştır.
- İnsan bu dönem de ortaya çıkmıştır.
NOT : Türkiye arazisinin büyük bir bölümü 3.ve 4. jeolojik zamanda oluştuğu için genç yapıdadır.Fay hatları ve engebe fazladır.
KAYAÇLAR
Püskürük (Magmatik Kayaçlar)
Genel Özellikleri:
Yapıları kristallidir.
Tabakalanma yoktur.
Kütleler halindedirler.
İçlerinde fosil bulunmaz.
Asitten etkilenmezler.
Aşınmaya karşı sert ve dirençlidir.
a)İç Püskürük Kayaçlar
Yer kabuğu içinde magmanın yeryüzüne çıkmadan tabakalar içinde katılaşmasıyla oluşur.
Yavaş soğuma ve katılaşmadan dolayı iri kristallidir.
Başlıca türleri: Granit, siyenit, diyorit ve gabrodur.
b)Dış Püskürük Kayaçlar
Magmanın yeryüzüne çıkarak soğuması ve katılaşmasıyla oluşur.
Hızlı soğuma ve katılaşmadan dolayı kristalleşme az, genelde camsı özelliktedir.
Başlıca türleri: Andezit , bazalt , trakit , volkan camı (obsidyen) , süngertaşı, katran taşı ve tüfler.
Tortul (Sedimenter) Kayaçlar
Genel Özellikleri:
Oluşumunda dış kuvvetler etkilidir.
Yapıları kristalli taneli değildir.
İçlerinde fosil bulunabilir.
Tabakalı bir yapıdadırlar.
Asitten etkilenirler.
a)Kimyasal Tortul Kayaçlar
Suda erimiş halde bulunan minerallerin daha sonra, suyun eritme özelliğini yitirmesiyle çökelip tortullanan kayaçlardır.
Başlıca türleri: Kalker, jips, kaya tuzu, dolomit, traverten, sarkıt, dikittir.
b)Fiziksel (Kırıntılı) Tortul Kayaçlar
Akarsu, rüzgar, buzul ve dalga gibi dış kuvvetlerin diğer kayaçlardan kopardıkları parçacıkları çukur yerlerde birikmesi ve biriken malzemelerin doğal bir çimento ile yapışması sonucu oluşur.
Başlıca türleri: Konglomera(Çakılkaya), kumtaşı(Gre), kil taşı, mil ve marndır.
c)Organik Tortul Kayaçlar
Bitki ve hayvan kalıntılarının okyanus, deniz ya da göl tabanı gibi çukur yerlerde birikmesi ve zamanla taşlaşması sonucu oluşur.
İçlerindeki fosil yoğunluğu diğer kayaçlara göre fazladır.
Başlıca türleri: Taş kömürü, linyit, turba, mercanlar ve tebeşirdir.
Başkalaşım (Metamorfik) Kayaçlar
Genel Özellikleri:
- Önceden oluşmuş tortul ve püskürük kayaçların yüksek sıcaklık ve basınç altında kalarak eski özelliklerini kaybedip yeni bir kayaca dönüşmesiyle oluşurlar.
Başlıca Türleri:
- Mermer (kalkerin başkalaşmasıyla)
- Gnays (Granitin başkalaşmasıyla )
- Elmas (Kömürün başkalaşmasıyla)
- Şist (Kil taşının başkalaşmasıyla)
- Kuvarsit (Kum taşının başkalaşmasıyla)
oluşur.
