Harita Bilgisi Konu Anlatımı ile haritaların nasıl oluşturulduğunu, okunduğunu ve analiz edildiğini keşfedin. Coğrafya, harita okuma ve coğrafi bilgi sistemleri.
Harita Bilgisi
Harita Nedir?
Yer yüzünün tamamının yada bir bölümünün kuş bakışı olarak, bir ölçek dahilinde bir düzlem üzerine aktarılmasına harita denir. Bir haritanın harita oluşunu belirleyen unsurlar şunlardır;
Not: Kroki kabataslak çizildiği için harita olma vasfını taşımamaktadır. Harita kuş bakışı olmalı gerçeği yansıtmalıdır.
- Kuş bakışı görünümde olması.
- Ölçek dahilinde çizilmesi.
- Bir düzlem üzerine aktarılması.
Haritayı Oluşturan Unsurlar
- a) Ölçek:Haritalardaki küçültme oranına ölçek denir. Ölçek, kesir ve çizgi ölçek olmak üzere ikiye ayrılır.
1- Kesir Ölçek: Küçültme oranları kesirli sayılarla ifade edilir. 1/500.000, 1/2.000.000 gibi. Kesir ölçeklerde pay harita uzunluğunu payda ise çizimi yapılan yerin ne kadar küçüldüğünü göstermektedir.
2- Çizgi Ölçek: Harita üzerindeki uzunlukların gerçekte ne kadar olduğu bir şerit üzerine işaretlenerek gösterilir. Çizgi ölçek kullanılarak harita üzerindeki iki nokta arası kuş uçuşu uzaklık bulunabilir.
- b) Yön Oku:Haritalarda doğu, batı, kuzey ve güney gibi yönlerin bilinmesi önemlidir. Bu yönler enlem ve boylamlardan yararlanılarak bulunabilir. Enlem ve boylamların bulunmadığı haritalarda yön belirlemek için yön oku kullanılır.
- c) Harita Anahtarı (Lejant):Harita üzerinde dağılışı gösterilen olayların tamamının harita üzerine yazılarak gösterilmesi zor olduğu için haritalarda bazı bilgiler sembollerle gösterilir. Bu sembollerin yer aldığı bölümü harita anahtarı (lejant) denir.
Haritaların Sınıflandırılması
Haritalar ölçeklerine göre ve kullanım alanlarına göre ikiye ayrılırlar.
- Ölçeklerine Göre Haritalar: Haritalar ölçeklerine göre üç gruba ayrılır.
- a) Büyük Ölçekli Haritalar: Ölçeği büyük yani ölçek paydası küçük olan haritalardır. Bu haritaların ölçekleri 1/20.000’e kadar olabilir. Büyük ölçekli haritaların özellikleri şu şekildedir:
- Gösterdiği alan dardır.
- Ayrıntı fazladır.
- Hata payı azdır.
- Ölçeğin paydası küçüktür.
- Kâğıt üzerinde kapladığı alan fazladır.
- İzohipsler arası yükselti farkı azdır.
- b) Orta Ölçekli Haritalar: Ölçekleri 1/20.000 ile 1/500.000 arasında olan haritalardır.
- c) Küçük Ölçekli Haritalar: Ölçekleri 1/500.000’den küçük olan haritalardır. Küçük ölçekli haritaların özellikleri şı şekildedir:
- Gösterdiği alan geniştir.
- Ayrıntı azdır.
- Hata payı fazladır.
- Ölçeğin paydası büyüktür.
- Kâğıt üzerinde kapladığı alan dardır.
- İzohipsler arası yükselti farkı fazladır.
- Kullanım Alanlarına Göre Haritalar: Bir harita hazırlanırken belirtilen amaca göre hazırlanır. Bu haritalar kullanım amaçlarına göre farklı isim alırlar. Bu haritalardan bazıları:
Fiziki Haritalar: Yeryüzünün fiziki yapısı, dağları, ovaları, platoları, akarsuları, gölleri v.b. unsurları gösteren haritalardır.
İdari (Siyasi) Haritalar: Ülke sınırlarını, ülke içerisinde eyaletlerin, illerin ve ilçelerin sınırlarını gösteren haritalardır.
Beşerî Haritalar: İnsanların dağılışı ve nüfus özelliklerini gösteren haritalardır.
Ekonomik Haritalar: Ekonomik faaliyetlerin (tarım, hayvancılık, madencilik, ormancılık, ticaret vb.) dağılımını gösteren haritalardır.
Projeksiyon Yöntemleri
Haritalar çizilirken birtakım özellikler esas alınarak çizilir, bu özellikler arasında projeksiyon yöntemleri dediğimiz bir teknik vardır.
Düzlem Projeksiyon: Kutup bölgelerin çiziminde ise düzlem projeksiyon yönteminden faydalanılır.
Silindir Projeksiyon: Daha çok ekvator ve çevresi çizilirken kullanılır.
Konik Projeksiyon: Orta enlemlerin çiziminde konik projeksiyon yönteminden faydalanılır.
Ölçek
Ölçek büyüdükçe haritanın ayrıntı gösterme gücü azalır. Ölçek küçüldükçe haritanın ayrıntı gücü artar.
Kesir Ölçek: Pay ve payda olarak gösterilen ölçek şeklidir. 1/1000 gibi.
Çizgi Ölçek: Gerçek uzunluğun eşit bölümler ayrılmış bir doğru üzerinde gösterilmesidir.
Harita Çeşitleri
Büyük Ölçekli Haritalar: Ölçeğin paydaki sayının küçük olduğu haritalardır. (1/20.000 – 1/200.000 arasında haritalardır.)
Orta Ölçekli Haritalar: Ölçeği 1/200.000 ile 1/500.000 arasındaki haritalardır.
Küçük Ölçekli Haritalar: Ölçeği 1/500.000’den büyük haritalardır.
Haritalarda Yer Şekillerinin Gösterilmesi
Tarama Yöntemi: Taramalar eğim doğrultusunda yapılır. Kısa kalın çizgi eğimin fazla olduğunu, uzun ince çizgiler eğimin az olduğunu ifade eder.
Gölge Yöntemi: Yer şekillerini bir yönden ışıkla aydınlatılarak gösterilir.
Kabartma Yöntemi: Yer şekilleri kabartılarak gösterilir. En yaygın yöntemdir.
Renklendirme Yöntemi: Fiziki haritalarda gösterilir. Yükselti hakkında bilgiler verir. 0-500 m yeşil, 500-1000 m sarı, 1000-1500 m turuncu, 1500 m ve üzerinde yerler ise kahverengi tonları ile gösterilir.
İzohips Yöntemi: Aynı yükseltiye sahip olan noktaların birleştirilmesi ile oluşan eğrilere denir. Bu eğrilerin sık geçtiği yerler de eğim çoktur.
İzohipslerin Bazı Özellikleri
- 0 Metre eğrisi deniz seviyesini gösterir.
- İzohipsler birbirlerini kesmezler.
- Dağ doruklarında . şeklindedirler.
- Birbirlerine kapalı eğrilerdir, en dışta bulunan eğri en alçak yeri gösterir.
- Birbirini çevrelemeyen iki eğrinin yükseltisi aynıdır.
- İzohipslerin sık geçtiği yerlerde eğim fazla, seyrek geçtiği yerlerde ise eğim azdır.
